Burgerlijke ongehoorzaamheid

Vanaf 9 september blokkeert Extinction Rebellion elke dag de A12 om aandacht te vragen voor het klimaatprobleem en de overheid te wijzen op haar verantwoordelijkheid, met name als het gaat om de fossiele subsidies. Onlangs werd bekend dat deze subsidie nog hoger is dan eerst gedacht, namelijk € 37.500.000.000 (als je even meetelt vanaf 1 tot het eind, heb je een beetje door hoeveel dit is). Is het inderdaad niet onverantwoord dat de overheid hiermee doorgaat in een tijd waarin wij wéten wat fossiele brandstoffen met de aarde doen? Het is zoiets als iemand elke dag een slof sigaretten cadeau doen terwijl je weet dat ze longkanker veroorzaken.

Toch hebben vooral christenen nog moeite de overheid hierop aan te spreken, anders dan door de stembusgang. Dat heeft een lange traditie. In de tien geboden staat ook ‘Eer uw vader en uw moeder’. Dat gebod is mede uitgelegd als de plicht om als burger de overheid te gehoorzamen. De overheid is Gods dienares het volk ten goede, en je moet dienstbaar zijn aan wie over je gesteld zijn, ook al ben je het niet met diegene eens. In die traditie zit natuurlijk veel goeds. Het zorgt namelijk voor orde. Als de burger de politie-agent gehoorzaamt, de scholier de leraar, het kind de ouders, dan heerst er orde in het land. Daar vaart de samenleving wel bij.

Toch kan dit verlangen naar orde ook doorschieten. Het schiet daar door, waar orde belangrijker wordt dan waarheid en toekomst. Als in een gezin ‘om de lieve vrede’ iedereen maar braaf knikt, terwijl de onenigheid onder het tapijt geschoven wordt, dan wordt het tijd voor ongehoorzaamheid, voor iemand die tijdens het kerstdiner opstaat, met de glazen gaat gooien en de anderen eens goed de waarheid zegt (zoals in de film Festen gebeurt). De orde die er was, was namelijk een schijn-orde.

Het christendom is in de loop der eeuwen braaf en gehoorzaam geworden, maar was dat in den beginne niet. Het begon juist als een staatsgevaarlijke beweging. Christenen dienden namelijk de goden van het Romeinse Rijk niet, terwijl alle Romeinen daartoe verplicht waren. Die staatsgodsdienst zorgde voor orde, maar christenen weigerden eraan mee te doen. Zij werden daarom ‘atheïsten’ genoemd.

Wij buigen nu weer terug naar de tijd vóórdat het christendom de macht kreeg. Dan zou er ook weer meer ruimte moeten komen voor burgerlijke ongehoorzaamheid. Waarheid gaat boven orde; zeker als ook nog eens de toekomst van ons allen in gevaar is. Daarom verbaast het mij helemaal niet dat er veel christenen betrokken zijn bij de klimaatbeweging en dat sommigen van hen er ook voor kiezen de snelweg op te gaan. In een echte democratie wordt zulke ongehoorzaamheid ook door de overheid gewaardéérd, in plaats van dat zij naar manieren zoekt om dit recht van de burger in te perken; precies zoals een goede vader blij is met kritische pubers, ook op de dagen dat ze echt irritant zijn.