De bodem in beweging. (foto: Platform Slappe Bodem / Vincent Basler)
De bodem in beweging. (foto: Platform Slappe Bodem / Vincent Basler)

Bodemdaling: Leven op een slappe bodem

Algemeen 1.688 keer gelezen

Waddinxveen/Zuidplas - Met een meetlint in de aanslag loopt Waddinxvener Joep Coenen om zijn huis aan de Brugweg naar de achtertuin. De fundering, zo vertelt hij, dateert van een jaar of vijftig geleden. "Sindsdien is de bodem eromheen negentig centimeter gezakt."

Door Myriam Dijck

Dit gedeelte van Waddinxveen heeft net als het Restveengebied (bij Moordrecht) in Zuidplas een slappe bodem: de ondergrond bestaat uit veen en zakt langzaam weg. Coenen geeft nog graag een demonstratie. Hij loopt naar het midden van een stuk gras achter zijn huis en springt omhoog. Bij zijn landing is te zien hoe een groot stuk grond rondom zijn voeten meetrilt. "Het is net een drassig waterbed. Daar kun je veengrond aan herkennen."

Van oudsher was veen erg waardevol; gedroogd kan het als brandstof worden gebruikt (turf) en het zorgt voor vruchtbare grond. "Het is geen toeval dat er in Boskoop zo veel bomenkwekers zijn. Dat komt door die veengrond. Tegenwoordig worden bomen elders in Nederland ook in potten gekweekt", zegt Coenen.

Uitdaging
Nu zorgen veengronden vooral voor problemen. In het Restveengebied, wat mede door turfwinning zo laag is komen te liggen, spelen unieke uitdagingen. "Daar wordt grotendeels geboerd en dat is niet meer vol te houden omdat de grond steeds verder inklinkt", zegt Fabienne Bosschieter, programmamanager duurzaamheid en klimaatadaptatie van de gemeente Zuidplas.

"Op dit moment is het gebied eigenlijk al niet meer geschikt voor de landbouw. Tractoren zakken weg en de koeien staan nu in de natte grond, waarbij hun hoeven wegrotten."

Door de bodemdaling is het grondniveau bijna gelijk aan het waterpeil. Jeroen Grutters, gebiedsmanager bij het hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard legt uit hoe het waterbeleid hierin een rol speelde: "Wat we als waterschappen in Nederland jarenlang gedaan hebben is steeds het waterpeil even lager zetten, zodat de grond niet te drassig wordt. Dan kun je weer een tijdje vooruit."

De afgelopen jaren is het waterschap hier terughoudender in geworden, en sinds 1994 is het peil in de Zuidplaspolder nauwelijks meer aangepast. "De bodem is niet meer stevig genoeg om het waterpeil nog lager te zetten. Zouden we dit wel doen, dan komt het zoute grondwater naar boven. Zeker in dit gebied, waar de druk van het grondwater groot is, omdat het op een van de laagste punten van Nederland ligt", zegt Grutters

Oxidatie
Een andere reden dat het waterschap het peil niet meer wil verlagen, is omdat het de snelheid van de bodemdaling bei¨nvloedt. Grutters: "Zodra je veen onder water zet oxideert het niet meer, want er komt geen lucht meer bij. Dat vertraagt de bodemdaling."

Daarnaast veroorzaakt veenoxidatie ruim 1 procent van de landelijke uitstoot van CO2. Ook dit kan worden ingeperkt door het veen onder water te zetten. Grutters: "Als je het peil blijft verlagen zoals ze vroeger deden – drooglegging zodat weidegang weer mogelijk is – dan sterft het veen gewoon af."

Risico
Als het land verder daalt ten opzichte van de zeespiegel, dan neemt ook het overstromingsrisico toe en overlast bij regenval. En vindt er daadwerkelijk een overstroming plaats, dan is deze in laaggelegen gebieden heviger en duurt langer. Daarom moeten nieuwe wijken, afhankelijk van het gebied, qua oppervlakte voor 10 procent uit water bestaan.

Grutters: "Het waterschap stelt dit soort eisen bij nieuwbouw. De buien worden steviger en duren langer, we hebben extra waterberging in de wijk nodig om wateroverast te voorkomen."

Toekomst
Voor de bouw van het Vijfde Dorp in het middengebied van de Zuidplaspolder zal bodemdaling ook een hoofdrol spelen, onder andere bij de keuze voor de locatie. "Wij gaan niet bouwen op de plek waar de bodem daar eigenlijk niet geschikt voor is", zegt programmamanager Fabienne Bosschieter van de gemeente Zuidplas. "Het beoogde centrumgebied van dat dorp, waar de meeste belasting zit, zal gebouwd worden op de plek waar de grond het stevigst is."

Op kwetsbare grond zullen andere type woningen verrijzen, zoals minder hoogbouw, of woningen met veel water eromheen. Dat de bodem op deze manier prioriteit krijgt bij de bouw van nieuwe huizen is nieuw. Bosschieter: "Dus je zult later, als het dorp af is, kunnen zien aan de wijze waarop er gebouwd is, wat er voor bodem onder zit."

Pilots
Volgens Jeroen Grutters van het hoogheemraadschap is het daarom hoog tijd dat bodemdaling in kaart wordt gebracht. "Die bodem, dat is een lappendeken. Ook in horizontale zin: dit zijn veenpakketten, kleipakketten, veen-kleipakketten en alles door elkaar. Soms zijn die pakketten dik, en soms dun. Dat heeft allemaal effect op de draagkracht van de bodem."

Met 30 projecten in de provincies Utrecht en Zuid-Holland moet de Regiodeal Bodemdaling Groene Hart de slappe bodem onderzoeken. De belangrijkste opgave is om een integrale gebiedsaanpak te ontwikkelen: met alle partijen gezamenlijk zoeken naar ander gebruik van de grond.

"De eerste stap is het probleem echt in beeld te brengen: hoe staat de grond er per gebied bij en welke factoren zijn bij bodemdaling van invloed. Vervolgens kijken we naar de verschillende initiatieven die kunnen worden getest", zegt Grutters. Een voorbeeld hiervan zijn de pilots voor de landbouw (zie kader 'boeren met natte voeten').

Na vier jaar moet er voldoende kennis zijn om de volgende stap te nemen, maar de transformatie zal nog niet compleet zijn, verwacht Grutters. "Voordat je het restveengebied toekomstbestendig hebt gemaakt, ben je wel 20 jaar verder."

Impuls
Joep Coenen kijkt uit over het polderlandschap achter zijn huis. De groene weiden en rechte sloten lijken zich onwrikbaar voor hem uit te strekken. Toch zal dit veranderen. Uiteindelijk zal ook hier het land tot onder het slootpeil wegzakken.

Wellicht dat er over een aantal jaar geen gras groeit maar natte teelten worden verbouwd. Bodemdaling is dan niet langer een problematisch natuurfenomeen, maar juist een impuls voor innovatie om delen van de Zuidplaspolder een nieuwe invulling te geven.

Lees verder in de papieren editie van HvH van woensdag 8 januari en op Krant Digitaal op deze site.