In Nederland is de belangrijkste bron van stikstof de landbouw; ammoniak slaat dichtbij de bron neer. (Foto: Eddy Teenstra)
In Nederland is de belangrijkste bron van stikstof de landbouw; ammoniak slaat dichtbij de bron neer. (Foto: Eddy Teenstra)

Onduidelijkheid over stikstofbeleid overheerst

Algemeen Stikstof 292 keer gelezen

Er is al jaren te veel stikstof in Nederland. Hierdoor sterven natuurgebieden langzaam af: kwetsbare planten, dieren en insecten verdwijnen in rap tempo. Door de 'stikstofuitspraak' van de Raad van State is dit probleem weer volop onder de aandacht. Tot nu toe lijken Waddinxveen en Zuidplas de dans te ontspringen, maar ook hier maakt men zich zorgen over de gevolgen van de uitspraak.

Door Myriam Dijck

Nu overal in het land vergunningen voor staluitbreidingen, wegverbredingen en nieuwbouwprojecten zijn afgewezen, overheerst in Waddinxveen en Zuidplas de onduidelijkheid. De lokale omgevingsdiensten geven geen goedkeuring meer voor projecten met stikstofuitstoot. Het wachten is op een later deze maand te verwachten, nieuw landelijk stikstofbeleid.

Ten grondslag aan deze onzekerheid ligt de manier waarop Nederland tot dusver omging met de hoge stikstofuitstoot. Vanaf 2015 gold hiervoor het 'programma aanpak stikstof' (PAS). Hierin waren langjarige afspraken gemaakt om de stikstofuitstoot terug te dringen. In de PAS werden de toekomstige, positieve resultaten van deze maatregelen al meteen doorgerekend. De 'stikstofruimte' die zo ontstond kon weer deels gebruikt worden voor nieuwe economische ontwikkelingen.

Projecten waarbij stikstof vrijkomt, zoals de uitbreiding van snelwegen, de bouw van nieuwe woonwijken, maar ook de realisatie van biomassacentrales, konden daarom goedkeuring krijgen. Deze aanpak is niet langer toegestaan, zo oordeelde de Raad van State eind mei. Stikstofexpert Jan Willem Erisman legt uit: "Je geeft krediet weg en je weet niet of je dat kunt terugbetalen. Dat was mijn grootste bezwaar, zeker in een situatie waarin de stikstofbelasting toch al te hoog is."

Afsterven
Niet alle natuurgebieden zijn even gevoelig voor stikstof. Het Bentwoud en de Rottemeren bijvoorbeeld, hebben er weinig last van. Daardoor blijven de effecten van de stikstofuitspraak voor Waddinxveen en Zuidplas mogelijk beperkt. Marcel van Dun van Staatsbosbeheer: "Door de stikstofuitstoot, zeg maar een soort Pokon, wordt de bodem vruchtbaarder en worden zeldzame plantjes overwoekerd door snelgroeiende planten als braam en brandnetel.

"In het Bentwoud en de Rottemeren speelt dat niet. Daar is geen schrale grond die uit balans wordt gebracht, maar juist een rijke kleibodem. Daar groeien dus al planten die van rijke grond houden."

Heel anders is de situatie in de Nieuwkoopse Plassen. Dit is het dichtstbijzijnde Natura 2000-gebied dat aangemerkt is als 'stikstofgevoelig'. Natura 2000 is een Europees netwerk van beschermde natuurgebieden. In Nederland zijn er 180 gebieden verspreid over het land, waarvan het merendeel stikstofgevoelig is.

Boswachter Dirk Kunst van Natuurmonumenten heeft de afgelopen jaren stukken unieke natuur van de Nieuwkoopse Plassen zien verdwijnen door de hoge stikstofneerslag. Hij omschrijft de situatie als 'de kanarie in de kolenmijn'; wanneer de vogel omvalt is een kritische grens bereikt. "Hoewel te hoge stikstofuitstoot niet direct schadelijk is voor de mens, geeft de natuur wel een signaal. Als stukken natuur afsterven zijn we op de verkeerde weg."

De Nieuwkoopse Plassen bestaan deels uit 'trilveen' en 'veenmosrietland', twee van de zeldzaamste soorten natuur in Nederland. "Het is een heel bijzonder ecosysteem. Door de bemestende werking van stikstof verdrukken grassen en brandnetelachtige planten de kwetsbare soorten die hier voorkomen, zoals orchideeën", zegt Kunst.

Schadelijk
Sinds de stikstofuitspraak zit Nederland 'op slot': vergunningaanvragen voor projecten met stikstofuitstoot moeten opnieuw worden beoordeeld. Maar met het afkeuren van de PAS is hier geen wettelijk kader meer voor. Bijna alle projecten hebben ermee te maken. Zodra er een graafmachine aan te pas komt is er sprake van stikstofuitstoot.

Hierbij gaat het niet om stikstof zelf; 80 procent van de buitenlucht bestaat uit stikstof en is ongevaarlijk. Het zijn de stikstofverbindingen die slecht zijn, ook wel 'reactieve stikstof' genoemd, en daarvan stoten we te veel uit. Hiervan bestaan twee soorten, stikstofoxides die vrijkomen bij verbrandingsprocessen (verkeer, luchtvaart en industrie) en ammoniak die verdampt uit mest (landbouw).

Wanneer stikstofoxiden en ammoniak uit de lucht neerslaan, soms honderden kilometers verwijderd van de bron, dan beïnvloedt dat de natuur. "Wat je ziet is een enorme verschraling. Diverse soorten verdwijnen. Het gaat richting een soort monocultuur, daar waar je juist wil dat de rijkdom van soorten bewaard blijft of terugkeert", zegt Erisman.

Er moeten daarom snel oplossingen komen, vindt de regering. Daarvoor is de commissie Remkes ingeschakeld. Die kwam woensdag 25 september met de eerste aanbevelingen: zet in op vermindering van stikstofuitstoot voor herstel van de natuur. Alle sectoren moeten daaraan bijdragen.

De adviezen luiden dat de maximumsnelheid op wegen rondom natuurgebieden omlaag moet, de industrie moet meer innovatieve technieken toepassen, de bouw moet energie-neutraler en veehouderijen moeten hun stallen aanpassen of door de overheid worden uitgekocht.

Misbruikt
De belangrijkste bron van stikstof in Nederland is de landbouw, voornamelijk rundvee. Dit komt doordat ammoniak dichtbij de bron neerslaat, terwijl stikstofoxide (bijvoorbeeld van verkeer en de luchtvaart) zich juist over vele kilometers verspreidt. Volgens het CBS waren er vorig jaar in Waddinxveen en Zuidplas ruim 25 bedrijven met in totaal zo'n 2300 stuks rundvee.

Een van die bedrijven is de melkveehouderij van Adrie Verduijn in Nieuwerkerk aan den IJssel met 85 koeien. Zij is erg geschrokken van de uitspraken van de afgelopen weken. Samen met haar man is ze van 's ochtends vroeg tot laat op de avond aan het werk. "Er wordt erg negatief gedaan over de landbouw, wij worden verantwoordelijk gehouden voor dit stikstofprobleem, terwijl we zo ons best doen."

Voor Verduijn was de uitspraak van D66, halvering van de veestapel, de druppel. Daarom deed ze gisteren mee aan de nationale boerenstaking in Den Haag. "We voelen ons erg misbruikt. De afgelopen jaren zijn we al erg ingekrompen vanwege de fosfaatwet en nu moeten ze ons weer hebben. En dat terwijl in de luchtvaart het aantal vluchten alleen maar is toegenomen."

Lees verder in de papieren editie van HvH van woensdag 2 oktober en op Krant Digitaal op deze site.