Miljoenentekorten in de jeugdzorg: wat nu?

Bij Waddinxveen is de opschudding over het miljoenentekort nog niet voorbij. In maart bleek er een groot, structureel tekort te zijn op de jeugdzorg en binnen de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo). Wethouder Henry ten Zijthoff kan nog niet zeggen of dit bedrag van 3,3 miljoen euro, nog verder zal oplopen. "Ik hoop het niet maar ik kan die garantie niet geven." Zuidplas kampt ook met een tekort, van 1,6 miljoen euro. Desondanks wil de gemeente haar huidige jeugdzorgbeleid voortzetten. Zuidplas kijkt, net als Waddinxveen, vooral richting het Rijk om de financiële problemen op te lossen.

Door Myriam Dijck

Bij Waddinxveen lijkt nog steeds het gevoel van machteloosheid te overheersen. "Ik wil eerst met mijn benen op tafel met mijn collega-wethouders, om gewoon eens even uit te huilen, want dit tekort kunnen we niet accepteren", zegt Ten Zijthoff.
Inmiddels zijn de reserves van Waddinxveen binnen het sociaal domein (jeugdhulp en Wmo) volledig verdampt. Dit is geen uitzondering, in het hele land hebben gemeenten miljoenentekorten. Het extra budget dat het Rijk in mei heeft toegezegd, 300 miljoen euro landelijk voor 2019, is volgens Ten Zijthoff niet toereikend. "Vorige week werd bekendgemaakt dat we 4 tot 5 ton krijgen voor dit jaar. Als je dat afzet tegen de 3,3 miljoen, dan is dat een fooi."

Oude facturen
In het hele land is een groeiende vraag naar jeugdzorg. Deze trend is al twintig jaar gaande maar is sinds de decentralising, waarbij gemeenten verantwoordelijk werden voor de jeugdzorg, nog verder toegenomen. Volgens cijfers van het CBS is in Waddinxveen het aantal kinderen in de jeugdzorg vanaf 2015 gestegen met 16 procent. In Zuidplas is deze groei twee procent, ruim tien procent lager dan het landelijke gemiddelde. Desondanks heeft ook deze gemeente een tekort. "Ik zag dat in 2014 al aankomen", zegt wethouder Jan Verbeek. "Ik heb toen gezegd, het Rijk wil te veel in een te korte tijd met te weinig geld." Het huidige tekort kan Zuidplas nog volledig dekken uit de reserves, maar de verwachting is dat haar structurele tekort bijna een miljoen euro per jaar bedraagt.
De uitgaven in Waddinxveen binnen de jeugdzorg zijn sinds 2016 gegroeid met ruim 60 procent. Deze enorme stijging komt ook omdat er vorig jaar nog veel facturen zijn binnengekomen van zorg die jaren geleden is geboden. Ten Zijthoff was hierdoor volledig verrast.

Groei in de jeugdzorg
Tom van Yperen, expert jeugdstelsel bij het Nederlands Jeugdinstituut (NJi), legt uit: "Onderzoek wijst uit dat er wat trends zijn wat betreft toenemende vechtscheidingen, prestatiedruk en problematisch social mediagebruik, maar de meeste wetenschappers zijn het erover eens dat dit niet voldoende is om die enorme stijging te verklaren." Hiervoor wijst hij naar een combinatie van factoren, waaronder de neiging om afwijkend gedrag in toenemende mate te diagnostiseren en vervolgens te behandelen. "Wat we vroeger druk gedrag noemde, noemen we nu ADHD, en een dwars kind noemen we nu een kind met een gedragsstoornis."
De grootste volumegroei van de afgelopen jaren was bij de wijkteams of sociale teams. Gemeenten richtten deze teams op met als doel op een laagdrempelige manier hulp en advies te bieden. Mede hierdoor worden nu meer problemen opgemerkt. Van Yperen: "Voor die tijd ontbrak een sterke, eerstelijnszorg, een soort 'pedagogische huisarts'."

Een bijna niet te sturen proces
Sinds de bekendmaking van het tekort in maart zijn door Waddinxveen bezuinigingsmaatregelen aangekondigd. Mogelijk worden ook subsidies ingeperkt. Intussen heeft de gemeente weinig vooruitgang kunnen boeken binnen het beleid rondom de jeugdzorg zelf. Veel kinderen komen in de jeugdzorg via externe verwijzers, zoals huisartsen. Juridisch gezien heeft een gemeente geen invloed op dit aandeel van de uitgaven. "Ik blijf erop hameren, 70 procent van het totale budget, daar hebben we totaal geen invloed op", zegt Ten Zijthoff. "Ik heb nu geregeld dat we in oktober met de wethouder sociaal domein en financiën en de afdelingshoofden een dag de hei op gaan om te kijken of we sturing kunnen geven aan dat bijna niet te sturen proces."
Ten Zijthoff wil graag een beter beeld hebben van de situatie in Waddinxveen. "Wat ik wil is een onderzoek dit najaar naar van welke scholen de kinderen komen die in de jeugdzorg terecht komen. Misschien moeten we dan inzetten op preventie op die school."

Het volledige artikel is te lezen in de Hart van Holland van 17 juli.